Bugün, 17 Kasım 2025 Pazartesi
Engelli Haklarımızı Biliyor Muyuz?
Sağlıklı yaşayan kişiler olarak, engellilerin sorunlarını çoğu zaman fark etmeyiz. Hiç beklemediğimiz bir anda karşılaşılan durumlar, bizim de engelli olmamıza neden olabilir. Hiç kimsenin istememesine karşın; herkesin aday olduğu bir durumdur; engellilik... 28 Eylül 2009’da Birleşmiş Milletler kararına göre, engellilerin hakları belirlenmiştir. Peki, ülkemizde bizim engelliler olarak ne gibi haklarımız var; beraber irdeleyelim...1997
Engelli ne demek; buradan başlayalım... Zihinsel, fiziksel, ruhsal veya duyumsal sorunlar yaşayan kişilerdir; engelliler... Ülkemizde 3 Mayıs 2013 tarihli 28636 sayılı resmi gazetede yayınlanan 6462 sayılı kanun ile daha önceki bazı resmi tanımlarda geçen; özürlü, sakat ve çürük (askere uygun değildir) gibi ibareler yerine engelli ibaresinin kullanılması kanuna bağlamıştır.
Sakat-engelli İngiltere'deki engelli hareketi de 'impairment' ve 'disability' arasında bir ayrım yapma ihtiyacı duymuştu. Bir uzvun kullanılamayana yani fizyo-anotomik (içsel) bir durumda olanlara sakat denilir. ‘Tekerli koltuktayım ve artık yürüyemiyorum, duyamıyorum’ dediğimiz durumdur. Tabi bu kişiler bilgisayar kullanma, resim çizme gibi konularda engelli değildir. 'Normal' bedeni imtiyazlı kılan belirli toplumsal –ekonomik, siyasal, kültürel, uzamsal- ilişkilerin sonucudur yani, çevresel ve toplumsal tutumların/tercihlerin sonucu olarak ortaya çıkan (dışsal) bir durumda olanlara engelli adı verilir. Örneğin: Sigarayı vaktinde çok içen bir kişinin, yolda nefes nefese kalması gibi. (Tablo 1) Sadece askerlikte kullanılan bir terim olarak, ‘sağlık durumunun elverişsiz olması yüzünden askerlik ödevinden bağışlanmış erkek’ için çürük kelimesi kullanılır.
Türkiye Tabipler Birliğinin şemasına göre:
Sağlık sorunlarıyla karşı karşıya kalan kişilerin, ekonomik olarak ne gibi hakları var; bir de bu konuyu irdeleyelim...
Öncelikli olarak bu hakkı kazanmak için engelli raporunuzun olması gerekir. Engelli raporu, araştırma hastanelerinden ve üniversite hastanelerinden alınabilir. Bu kurulda dâhiliye, nöroloji, psikiyatri, ortopedi, genel cerrahi, kulak-burun-boğaz uzmanları olmak şartıyla 7 hekim bulunur. Özel durumlarda, farklı bölüm doktoru da kurula katılabilir. Tüm epikriz raporları Balthazard yöntemine göre değerlendirilir ve engel derecesi belirlenir. %40 ve üzeri belirlenen değerler, kişinin engelli olduğunu ifade eder.
Bir de engelli raporlarını nerelerde kullanabilir, bu konuyu inceleyelim...
Engelli bireyin ikamet ettiği ildeki Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne, 2 fotoğraf, nüfus cüzdanı ve engelli sağlık kurulu raporunun aslı veya onaylı örneği ile başvuru yaparak, engelli kartını alabilirler.
Aile Çalışma ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, engellinin ve ailesinin gelir düzeyini inceledikten sonra, ihtiyacı olduğuna karar verirse, engellilik durumu %40-69 arasında olanlara her ay 609,61 TL, engel derecesi %70 ve üzeri olanlara ise 914,41 TL maaş bağlar. Bu tutarlar 1 Ocak-30 Haziran tarihleri arasında geçerli olup, 18 yaşından büyük olmak şartını içerir.
Evde hastası ve ağır engelli raporu olan herkes, bakım parası almak için başvurabilir. Tek başına, kendi ihtiyaçlarını gideremeyenler, bakım maaşından da faydalanabilir. Bakım maaşı içinse, engel derecesi en az %50 olmalı... Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Müdürlüğü Engelli ve Yaşlı Birimine, ağır engelli raporu –veya fotokopisi-nüfus örneği ve ikametgâh belgesi, 2 fotoğraf ve engelliye ait mülk varsa, boş olduğuna dair muhtardan yazı ile başvuruda bulunabilir.
Hiçbir SGK güvencesi olmayan, Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfı tarafından belgelenen, hanenin toplam gelirinin (menkul-gayrimenkul), hanede ikamet eden kişi sayısına bölündüğünde ortaya çıkan tutarın, net asgari ücretin üçte birini geçmeyen kişilere destek verilir.
Engelli bireylerin hayatlarının idamesini evde yürütecek düşük gelirli kişilere, Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğü tarafından evde bakım desteği için, ekonomik destek verilir.
Engelli bakım hizmeti hem kamusal, hem de özel olabilir. Kamusal olanlar:
1)Umut Evleri
2)Gündüz Bakım Evleri
3)Geçici Misafir Bakım Hizmeti
Özel bakım merkezlerinden engelli sağlık kurulu raporunda “tam bağımlı engelli birey” olduğu belirtilen, her türlü gelirlerin toplamı esas alınmak suretiyle, hane içinde kişi başına düşen ortalama aylık gelir tutarı, asgarî ücretin aylık net tutarının 2/3’ünden az olan engelli bireyler “Ücreti Bakanlık Tarafından Karşılanan Engelli” statüsünden hizmet alabilir.
Engelli çocuğu olan, çalışan engelli anneler, erken emeklilik hakkından yararlanabilmektedir. 01.10.2008 tarihinden sonra geçen prim ödeme gün sayılarının dörtte biri, prim ödeme gün sayıları toplamına eklenmektedir
Ayrıca engelli memurlara, isteği dışında gece nöbeti ve gece vardiyası görevi verilmemektedir.
Birçok engelli çocuk, engelsiz çocukların gittiği okullara gidebilir ama bazılarının özel durumları vardır. Özel eğitim okulları, hem Devlet, hem de özel sektör olarak hizmet vermektedir.
Okul öncesi ve okul dönemine gelen çocukların hangi okula gitmesi gerektiğine dair İlçe Milli Eğitim Müdürlükleri’nden bilgi alabilirler. Bu bölümlerin adı Rehberlik Araştırma Merkezi (RAM) olarak geçer… Özel eğitim okullarına giden çocukların öğretmenleri de, yine özel eğitim için yetiştirilmiş öğretmenlerdir. Özel eğitime gereksinim duyan çocukların okullara erişimi ücretsiz sağlanmaktadır.
0-18 yaş altındaki çocuklar için, çocuğun bakımını üstlenen kişinin başvuru dilekçesi ile ÇÖZGER (Çocuk Özel Engelliler İçin Düzenlenmiş Vergi İndirimleri)düzenlemeye yetkili hastaneye başvurup, engel derecesine (%40-%100 arası grup) 6 ayrı dereceden ÖGV yani Özel Gereksinimi Vardır ibaresi olan eğitim indiriminden yararlanabilir.
Engel türlerine yönelik olarak açılan ayrı özel eğitim okullarında (görme, işitme, zihin engellilere, otizmli bireyler ve süreğen hastalığı olanlar için hastane ilköğretim okulları), genel eğitim içerisindeki okulların özel eğitim sınıflarında, durumu biraz daha iyi olanlar okul öncesi, ilköğretim, orta öğretim ve yaygın eğitim kurumlarında kaynaştırma eğitimlerine alınmaktadır.
Görme engelliler, işitme engelliler, ortopedik engelliler, zihinsel engelliler için özel eğitim okulları mevcuttur. Her ilçemizin İlçe Milli Eğitim Müdürlüklerindeki RAM bölümleri, sizi engelinize göre yönlendirir. Çoğu aynı ilçe içindeki okula gönderilse de, bazı engelliler komşu ilçelere yönlendirilebilirler.
Üniversite sınavına giren engelli öğrenciler için, gerekli fiziksel düzenlemeler yapılmaktadır. Bunlar:
Ortopedik engellilere uygun olarak düzenlenmiş sınav mekânlarının olduğu yerde sınava tabi tutulmaları, görme engelliler ve az görenler için 30 dakikalık ek sınav süresi verilmesi, görme engellilerin sınav sorularını okuyacak ve söyleyince yanıtları yazacak uygun eğitimli “yardımcı refakatçi” onun eşliğinde sınava girebilmesi durumu da üniversitelerde verilen engelli desteklerdir…
50 kişi ve üzerinde personel çalıştıran her işveren engelli personel istihdam etmek zorundadır. İlk kez Ecevit döneminde 1974 yılında 50 kişiyi geçen iş yerlerinde %2 engelli alımı başlatılıp, sosyal yardımların düzene konulması, gelirsiz kalan yaşlılara, kimsesiz çocuklara destek verilmesi ile ilgili karar alınmıştır. 1995 yılında Çiller döneminde özelde %3, kamuda %4 olarak düzenleme yapıldı. Engellin %40 ve üzeri olması durumunda engelli istihdamı kabul edilir. %40’ın altında ise, bu istihdamda engelli kotasına girmez.
50 kişi ve üzerinde çalışanın olduğu özel sektörde, en az 1 engelli, 1 hükümlü; 100 kişi ve üzeri çalışanın olduğu sektörde, en az 3 engelli ve 2 hükümlü çalıştırılması mecburidir. Kamu sektöründe ise 100 kişi ve üzeri çalışan kamu kurumunda, en az 4 engelli ve 2 hükümlü çalıştırılması gereklidir. Engelli personel alımı, EKPSS sınavı dikkate alınarak, Devlet Personel Dairesi Başkanlığı tarafından gerçekleştirilir. Eksik engelli istihdamı yapılması halinde, her ay için 1 brüt ücret ödettirilmesi ile cezalandırılır.
Engelliler için öneriler, 3 ayda 1 yapılan Türkiye Barolar Birliği, TÜRK-İŞ, Türkiye Sakatlar Derneği ve 42 TBMM Sağlık Komisyonu üyesi ile kararlaştırılıp, federasyona, oradan konfederasyona, oradan Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’na gider.
Engellinin, engel derecesinin %40 ve üzerinde olması durumunda, emeklilik durumu ve çalışma saatleri farklılık gösterir.
Emeklilikte erken emekli olma hakkı kazanılırken, çalışma saatleri haftalık 45 saattir. Günde en fazla 11 saat çalışır ve çalışacağı ortamın, engelliye uygun olması sağlanmalıdır. Kısaca sağlıklı kişiden pek farkı yoktur; tek artısı, emeklilik gün sayısı diyebiliriz.
İşitme engelli olan sanığa veya mağdura işaret dili tercümanı görevlendirilmesi gerekir. İddia ve savunma konularında, engelli bireylere engel durumuna uygun iletişim şekilde anlatılmalıdır. Müdafi (şüpheli) bulunmayan ve kendini savunamayacak derecede malul olan engelli bireye, işitme ve konuşma engeli bulunan bireye müdafi görevlendirilmesi şarttır. Ekonomik yoksunluk durumunda bulunan ve hakkının ihlal edildiğine yönelik kuvvetli emareler bulunan engellilere, adli yardım imkânı sunulması gerekir.
Sıfır araç alımında ve en fazla 1600 motor hacmine kadar olmak şartıyla; (2. elde geçerli değil) %40 ve üzeri için ÖTV indirimi, %90 ve üzeri için ÖTV (özel tüketim vergisi) muafiyeti uygulanır. (%90 1. ve 2. derece yakınlar için) Engelli sağ olduğu suretçe hukuki hak geçerlidir.
Diğer bir indirim ise, araçlarda MTV (motorlu taşıt vergisi) muafiyeti uygulanır (%90 1. ve 2. derece yakınlar için).
Bu yılki ÖTV tebliği, istisna araçlar için 303.200 TL olup, parasal sınır ise 330.800 TL olarak belirlenmiştir.
Aile hekiminin, engelli bireyin özel tertibatlı araç kullanabileceğine yönelik karar vermesi durumunda, engelli sürücü adayını İl Sağlık Müdürlüklerine bağlı İl Sağlık Komisyonuna sevk edilerek, “Sürücü Adayları ve Sürücülerde Aranacak Sağlık Şartları ile Muayenelerine Dair Yönetmeliğe” göre belirlenen kodu ile sağlık raporuna belirtilir.
Engelli park yerleri kullanımları, sadece kendi aracında değil, yanında kartı olup; başkasının aracında olması durumunda da camda durduktan sonra, engelli kartı tüm araçlarda geçerlidir. Engelli araçları çekilmez.
200 metrekareye kadar, tek konutu olan engelliler, emlak vergisi ödemez. Ayrıca çalışma gücünü %80, %60 ve %40 kaybedenler olarak yapılan skalaya göre, engellilere 350-1400 TL arasında vergi muafiyeti uygulanır.
Eğitimlerde, engelliler için üretilmiş araçlarda ve özel bilgisayarlar programlarından katma değer vergisi alınmaz. Görme engelliler için beyaz baston, yazı makinesi, kabartma klavye gibi araçlar da katma değer vergisinden muaftır. Diğer bir grup ise, ortopedik engelliler için tekerlekli koltuk, ortez, protez gibi materyaller de indirim uygulandığı gibi, engelliler için olan özel bilgisayar programlarından da katma değer vergisi alınmaz.
KOSGEB destekli -3 yıl denetim altında olmak şartıyla- işletme kuruluş işlemlerinde, KOSGEB’in onaylaması durumunda engellileri %100 girişimci desteği verilir.
İŞKUR farklı dönemlerde, farklı sektörlerde 12 aylık destek programları verdiği oluyor. Bu yıl da en son 16 Nisan 2021’a kadar geçerli verilen engelli hibe destek paketi olmuştu.
Belediye otobüsleri, metro, demiryolları, deniz yolları şehir içi seferler ücretsizdir. Ağır engelli ibaresi olanlar, engelli kişi ile araca binmek şartıyla, bu indirimden yararlanır. TCDD, deniz yolları ile şehirlerarası seyahat de ücretsizdir.
Şehirlerarası otobüslerde 20 koltuğa kadar 1 kişi, 20’den fazla koltuğu olanlarda ise 2 kişiye engelli tutarı %40 indirime tabidir. Araçta 2 kişiden fazla engelli varsa, %30 engelli indirimi uygulanır.
Kamuya ait müzelere giriş ücretsizdir. Özel müze ve ören yerlerine giriş, o şirketin inisiyatifindedir.
Devlet Tiyatrolarında engellilerin ücretsiz izleme hakkı vardır.
Zihinsel engelli ve vesayet altında olmamak şartıyla, 18 yaşını dolduran engelliler, Milli Piyango Genel Müdürlüğü tarafından, Sayısal Oyunlar Bayilikleri alabilirler...
Birçok engelli, engelli haklarını tam olarak bilemediği için, bu haklarından yararlanamıyor. Oysa işçi, işveren, engelliye bakan, engelli olan kişiler olarak birçok haklarımız var. Umarım sizleri engellilerin ekonomik hakları ile ilgili bir nebze bilgilendirebilmişimdir. Sevgiyle kalın...
Ebru ÖZTÜRK
Veri politikasındaki amaçlarla sınırlı ve mevzuata uygun şekilde çerez konumlandırmaktayız. Detaylar için veri politikamızı inceleyebilirsiniz.
